Ο πολιτισμός ως «υπερόπλο» και της Χίου

>>Του Αριστείδη Ζαννίκου

“Ντίλι μωρέ ντίλι, ντίλι το καντήλι

που έφεγγε και κένταγε η κόρη το μαντήλι....”

Με απλοϊκή αυθεντικότητα, το γνωστό παραδοσιακό τραγούδι, φανερώνει και πιστοποιεί ότι, η κόρη, η ανώνυμη και σίγουρα άσημη, υπό το αχνό φως ενός καντηλιού, δρούσε ως καλλιτέχνης και ως ενεργός φορέας και δημιουργός πολιτισμού. Και ας μη το γνώριζε.

Ο πολιτισμός είναι το άθροισμα των πνευματικών και υλικών έργων, η παιδεία, η μόρφωση, οι αξίες, οι παραδόσεις, ο τρόπος ζωής, τα ήθη και τα έθιμα ενός λαού.

Τα φιλοσοφικά έργα, ο πεζός και ποιητικός λόγος (γραπτός και προφορικός), τα παραμύθια, το θέατρο, η μουσική (δημοτική, λαϊκή, βυζαντινή, κλασσική), το τραγούδι, ο χορός, τα γλυπτά, οι ζωγραφικοί πίνακες, τα κεραμικά και χαρακτικά, τα ξυλόγλυπτα, τα κοσμήματα, οι φωτογραφίες, τα υφαντά, πλεκτά και τα κεντήματα, οι αγιογραφίες, τα ψηφιδωτά, τα κάθε λογής χειροτεχνήματα, οι ενδυμασίες, τα κτίσματα (δημόσια και ιδιωτικά), ακόμη τα φαγητά, τα γλυκά και αρώματα, όλα αυτά και αρκετά άλλα, συναποτελούν και καθορίζουν το επίπεδο πολιτισμού κάθε Λαού σε κάθε εποχή.Συντελεστής, δημιουργός και άρα συνδιαμορφωτής πολιτισμού, εν δυνάμει είναι κάθε άνθρωπος που έχει μικρή ή μεγάλη ικανότητα και κυρίως διάθεση για να “πράξει” και να δημιουργήσει σημαντικό ή και ασήμαντο “πολιτιστικό αγαθό”.

'Ολοι μας, καθένας και καθεμιά, με τον τρόπο μας, συνειδητά ή ασυνείδητα, συμπράτουμε και συνδιαμορφώνουμε τη διαρκώς μεταβαλόμενη συλλογική πολιτιστική ζωή η οποία, ενίοτε φθάνει σε ζηλευτά επίπεδα, όχι σπάνια όμως, ατονεί, μαραζώνει και εκπίπτει, για διαφορετικούς κάθε φορά λόγους.

Προ ημερών, στην Κυριακάτικη “Καθημερινή” της 12ης Μαΐου 2013, η “ψυχή” της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού κ. Λυδία Καρά, έλεγε μεταξύ άλλων:

“Αυτός ο Λαός (ο Ελληνικός) πάντα δημιουργούσε όμορφα πράγματα που άξιζε να κρατήσει η επόμενη γενιά. Τί έγινε ξάφνου και μετά το ΄50 πάψαμε να νοιαζόμαστε;”

Προσωπικά εκτιμώ ότι, “πάψαμε να νοιαζόμαστε και να δημιουργούμε όμορφα πράγματα” κυρίως από την περίοδο της Χούντας (1967-1974) και στα χρόνια που ακολούθησαν. Τα προηγούμενα χρόνια-που εύκολα μπορώ να ανακαλώ στη μνήμη-τουλάχιστον τοπικά, γιαγιάδες, μανάδες, κόρες, θείες, αδελφές, όλες λίγο-πολύ, δημιουργούσαν χειροποίητα “όμορφα πράγματα” συντελώντας στην δημιουργία πρωτογενούς λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας.

'Ο,τι ακολούθησε ήταν καταστροφική λαίλαπα. Το ομοιόμορφο, βιομηχανικά και μαζικά παραγόμενο (Ελληνικό και εισαγόμενο), το “φθηνό” που θύμιζε κιτσαριό, η κάμψη του καλού γούστου και της αισθητικής, η άκριτη μίμηση ξένων προτύπων ένδυσης, σίτισης, διασκέδασης και συμπεριφοράς, η καταστροφή των παραδοσιακών οικισμών και κτιρίων, όλα αυτά και βεβαίως η μονομερής επιδίωξη, πάσει θυσία, υλικών αγαθών και εύκολου-γρήγορου πλουτισμού, πράγματι προκάλεσαν πολιτιστικό πρόβλημα στην Πατρίδα μας. Απερίσκεπτα και παράλογα αφεθήκαμε να πέσουμε χωρίς αντίσταση στις μυλόπετρες της παγκοσμιοποιημένης υποκουλτούρας που είναι η χειρότερη μορφή υποδούλωσης.

Είναι παρήγορο και γεννά ελπίδες ότι, τουλάχιστο τις δυό-τρεις τελευταίες δεκαετίες, φωτισμένοι άνθρωποι ανά την Ελλάδα αλλά και Πολιτιστικοί Φορείς (Δήμοι, Σωματεία), στρατεύθηκαν σ' ένα όμορφο αλλά δύσκολο αγώνα αντίστασης κατά της εύκολης “κατρακύλας”.

Κοιτάξτε τί γίνεται εδώ, στη Χίο. 'Ολο και πληθαίνουν αυτοί που ασχολούνται με τον πεζό ή ποιητικό λόγο, την ζωγραφική, την κεραμική, την αγιογραφία, τη μουσική, το τραγούδι, το χορό, τη χειροτεχνία ακόμη και τη μαγειρική.

'Εθιμα αναβιώνουν, αναζητείται η ιδιαίτερη πολιτιστική ταυτότητα κάθε τοπικής κοινωνίας, οι εκδηλώσεις στο “ΟΜΗΡΕΙΟ” και στα άλλα Πολιτιστικά Σωματεία μας είναι συνεχείς και ενδιαφέρουσες, η καλλιτεχνική δημιουργία διαρκής.

Αν οι επώνυμοι και ανώνυμοι δημιουργοί πνευματικών και καλλιτεχνικών έργων συνειδητοποιήσουν και πιστέψουν στη δύναμη και αξία που διαθέτει η πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία, είναι βέβαιο ότι η Χίος μας, από τη μια στιγμή στην άλλη, θα βρεθεί να κατέχει ένα “υπερόπλο” όχι μόνο με στόχο την επίτευξη ανώτερης ποιότητας ζωής αλλά και για επιδίωξη υλικών αναπτυξιακών στόχων.

Η δύσκολη περίοδος που διανύουμε ίσως είναι η καλύτερη ευκαιρία για τους Χιώτες δημιουργούς να οργανωθούν μεθοδικά ώστε και σε μας τους ντόπιους να γνωρίσουν πιο αποτελεσματικά τις καλλιτεχνικές τους δημιουργίες αλλά και στους επισκέπτες του νησιού μας ('Ελληνες και ξένους), να προσφέρουν την δυνατότητα της γνωριμίας της δουλειάς τους και απόκτησης των έργων τους.

Τέτοιου είδους έργα και πολιτιστικά αγαθά, προστιθέμενα στα παραδοσιακά είδη που μέχρι σήμερα προμηθεύονται οι επισκέπτες μας, είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσουν την καλύτερη προβολή και διαφήμιση της Χίου αν ληφθεί υπόψη η αντοχή στο χρόνο, η χρηστικότητα αλλά και η καλλιτεχνική αξία κάθε έργου.

Το εγχείρημα, όσο δύσκολο και αν φαντάζει, είναι υλοποιήσιμο. Αρκεί κάποιοι να πιστέψουν σ΄αυτό.