Σκέψεις γύρω από την γλωσσική ελευθερία
>> Του Κ. Α. Ναυπλιώτη
Θεωρώ λογικό να εκθέσει κανείς τις σκέψεις του πάνω στο θέμα αυτό, αρχίζοντας από τις σχετικές επί του θέματος απόψεις ανθρώπων του πνεύματος όχι μόνο της εποχής μας, αλλά και παλαιοτέρων εποχών…
Ξεκινώντας λοιπόν ενδεικτικά με την θέση του Διον. Σολωμού, να πούμε πως με την έκφραση «Μήγαρις έχω άλλο στο νού μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσσα», ουσιαστικά συσχέτισε την ελευθερία με τη γλώσσα ή το αντίθετο.
Εύκολα μπορεί να διαπιστώσει κανείς επί του προκειμένου, πως η ελληνική γλώσσα οδηγεί σ’ έναν τρόπο σκέψης που απελευθερώνει τον άνθρωπο και του επιτρέπει να μην φοβάται την εξουσία∙ μια και ο άνθρωπος δεν γεννιέται μόνο για να στοχάζεται αλλά και για να δρα, καθώς το νόημα όχι μόνο δίδεται αλλά και εδραιώνεται μόνο με τη συγκρότηση ελεύθερα δρώντων ατόμων.
Ολόκληρος ο πολιτισμός, κάθε πολιτισμός τις περισσότερες φορές είναι θεμελιωμένος πάνω σε κατασκευασμένες κοινωνικές συμβάσεις που έχουν δομήσει οι άνθρωποι. Η λογική λοιπόν μας λέει, πως πάνω σ’ αυτή τη θεμελίωση έχει δομηθεί και η γλώσσα ως κοινωνικό και όχι ατομικό δημιούργημα μιας κοινότητας ανθρώπων προκειμένου να επικοινωνούν…
Προϋποθέσεις μιας συνειδητής επικοινωνίας έστω και διαφωνίας είναι η ειλικρίνεια και η ελευθερία. Νόημα έχει η ελευθερία που εδραιώνεται μόνο με τη συγκρότηση ελεύθερων ατόμων. Η προέλευση του νοήματος όχι μόνο για τη γλώσσα αλλά και για την ίδια τη ζωή και τον κόσμο, βρίσκεται στον τρόπο που χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για την επικοινωνία αυτή… η οποία στηρίζεται αρχικά σε μια συμβατική επικοινωνιακή λογική σχέση των λέξεων και των προτάσεων. Είναι δεδομένο όμως πως μέσα από τη σχέση αυτή παράγεται ένα νόημα ουσιαστικά μοναδικό κάθε φορά, ανάλογα με το πώς την κατανοεί (τη σχέση) αλλά και τη χρησιμοποιεί ο κάθε ακροατής-δέκτης. Γιατί κάθε φορά υπεισέρχονται ζητήματα που έχουν σχέση με τη μεταφορά του νοήματος που «μπορεί να σοβεί» λόγω διαφορετικών νοηματικών φορτίσεων που αποκτούν οι λέξεις σε μια πρόταση σε σχέση με το χρόνο, τον τόπο αλλά και τις κοινωνικές ή δυναμικές συνθήκες… Έτσι ουσιαστικά παίζεται ένα παιχνίδι με τη γλώσσα που συγκροτείται από νόμους, κανόνες, θεωρίες, ακόμα χειρονομίες και βλέμματα, ανάλογα με το φορτίο που κουβαλά όχι μόνο ο χρήστης αλλά ο κάθε λαός και πολιτισμός. Είναι λογικό λοιπόν να πούμε, πως η γλώσσα είναι ανθρώπινη πνευματική κατασκευή και κυρίαρχο στοιχείο στην επικοινωνία του ανθρώπου. Ως εκ τούτου είναι το μεγαλύτερο πνευματικό δημιούργημα του ανθρώπου που όμως απέχει από το να εκφράσει την απόλυτη αλήθεια, μια και ως πνευματικός οργανισμός διαρκώς εξελίσσεται και μεταβάλλεται, όπως πολύ ορθά σημειώνει ο ιστορικός και λόγιος Κ. Σάθας, ότι η «γλώσσα αλλάζει εις τα χείλη των ομιλούντων αυτήν». Είναι σχεδόν βέβαιο πως κάθε εποχή δημιουργεί τους μύθους της, που πολλοί εκτός από την υπερβολή έχουν και τη γοητεία τους, (βλ. τη φρ. του Κικέρωνος «Ει οι θεοί διαλέγονται τη των Ελλήνων γλώττη χρώνται») αρκετοί απ’ αυτούς εμπεριέχουν και αλήθειες και επιστημονικά στοιχεία που δίδουν νόημα στην ουσία του λόγου (στις έννοιες), έξω από την επιστημονική δομή του! Η γλώσσα ως ανθρώπινη πνευματική κατασκευή εμπεριέχει το στοιχείο της επικοινωνίας το οποίο χαρακτηρίζει όχι μόνο την συνομιλία, αλλά και την πνευματική δημιουργία∙ και ως προς τούτο οι λέξεις ομιλώ και ομιλία έχουν «κοινωνική καταγωγή». Ακριβώς γιατί όμιλος σημαίνει συνάθροιση, συνάντηση… και συνομιλώ αρχικά σήμαινε συναθροίζομαι. Η κάθε συνάθροιση όμως προϋποθέτει συν-ομιλία δηλ. χρησιμοποίηση της γλώσσας ως μέσου επικοινωνίας.
Η ουσιαστική επικοινωνία προϋποθέτει πνευματική συγκρότηση που όμως ξεκινά από τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα και τα γεγονότα.
Αν και η γλώσσα θεωρείται από πολλούς συντηρητικός οργανισμός εν τούτοις (ή γι’ αυτό) εδραιώνεται από τα κάτω και από ελεύθερους πολίτες…και με αυτή τη λογική μπορεί να δεχτεί κανείς, πως «η γλώσσα είναι η γενεαλογία των λαών», που όμως δεν στηρίζεται στην απλή εξωτερίκευση κάποιων λεγομένων, αλλά έχει και βαθύτερη ουσία τη λογική σκέψη. Χωρίς βέβαια να μιλάμε για τους σχολαστικούς οι οποίοι σχεδόν φετιχιστικά εξετάζουν κάθε λέξη του κειμένου. Επιπροσθέτως δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε, ότι η γενεαλογία αυτή στηρίζεται σε μεταφυσική κατάκτηση η οποία βασίζεται σε μεθοδεύσεις του μεταφυσικού λόγου, άρα χωρίς ιστορική αναφορά αλλά και εκβιασμό τής «αλήθειας». Τελειώνοντας; να συμπληρώσουμε πως αν και σε πολλούς ξενίζει η γλώσσα των νέων, δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς, ότι οι –ουσιαστικά- νεολογισμοί των νέων ρυπαίνουν τη γλώσσα. Αντίθετα θεωρώ πως αποτελούν πλούτο και όχι απειλή για την ελληνική…
Και για να «ελαφρύνουμε» λίγο τα γραφόμενα, να πούμε, πως καλό είναι να γνωρίζουμε τη διαφορά τού «μόνος»* από το «μοναχός», όμως δεν είναι λογικό να θεωρούμε χαμηλής ποιότητας και να παραβλέπουμε τα: «ξενέρωσα», «αστέρι», «τζάμι», «στανιάρω», «στόκος», «το ’χω», «το ’χεις», «γατόνι», «φλασάρω», «φλιπάρω», τον «τηλεμαϊντανό», τον «μπαχαλάκια», «…και γαμώ»…. Τώρα, πού μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε αυτά; είναι αλλονού παπά ευαγγέλιο… που πιθανόν να προκαλεί τα αυτιά των μεγαλύτερων. Επί του θέματος αυτού εκτιμώ πως το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο πως μιλούν οι νέοι στις παρέες τους, αλλά στον τρόπο τής διδασκαλίας τής γλώσσας στα σχολεία, τρόπος που ουσιαστικά απομακρύνει τους νέους από τη σπουδή της γλώσσας και λόγω της έντονης εξειδίκευσης και πνευματικής μονομέρειας της εποχής που οδηγεί στην απομάκρυνση, αδρανοποίηση και τη λήθη των ήδη υπαρχουσών γνώσεων λόγω της χρήσης της σύγχρονης τεχνολογίας. Παρά ταύτα και σε αυτό το σημείο μπορεί να συμφωνήσει κανείς με τη θέση του Κοραή πως: «Κανείς, όσον ήθελεν είσθαι σοφός, ούτ’ έχει, ούτε δύναται πόθεν να λάβη το δίκαιον να λέγει προς το έθνος ούτω θέλω να λαλής, ούτω θέλω να γράφης» (όπου το έθνος να μπει τους νέους). Και για να επανέλθουμε. Δεν μπορεί κανείς σήμερα, ίσως, να θεωρήσει τις λέξεις αυτές των νέων ως νεολογισμούς**. Παρ’ όλ’ αυτά είναι ακατανόητο να μην τις δέχεται και ως λεξιπλασία (πολλές φορές επιτυχημένη) μια και αυτή εμφανίζεται από την αρχαιότητα και μάλιστα σε περιόδους ακμής. Τέλος να πούμε πως ακόμα και σήμερα παρουσιάζονται «νόμιμοι» νεολογισμοί, όπως «ευρωσύστημα», «ευρωομόλογα», «ευρωμηχανισμός», «ευρωσκεπτικισμός», «βιωσιμότητα» (του χρέους), γεννόσημα (φάρμακα), ακτιβισμός, pay roll, press room ακόμα και “grexit”, που όμως δεν μας προκαλούν, αν και υπάρχουν ωραιότατες ελληνικές λέξεις που αποδίδουν επακριβώς το νόημα...
Καταλήγουμε λοιπόν να πούμε πως το πρόβλημα βρίσκεται στον τρόπο διδασκαλίας και χρήσης της γλώσσας που ουσιαστικά οδηγεί στον λειτουργικό αναλφαβητισμό***.
Γι’ αυτό εκτιμώ πως το πρόβλημα στην ουσία του είναι βαθιά πολιτικό…
Αναγκαίες διευκρινιστικές σημειώσεις
* το ρήμα μένω ή μίμνω καθορίζει αρχικά το «διστάζειν», το συλλογίζεσθαι, το ίστασθαι κατόπιν σκέψεως (δηλ. μένω σταθερός σε κάποια γνώμη), σημαίνει ακόμη ευχαριστιέμαι αλλά και αναμένω, υπομένω, επιμένω, περιμένω… Άρα άλλο είναι ο «μόνος» δηλ. αυτός που έχει την ευκαιρία να μένει μόνος και να συλλογίζεται, και διαφορετικό ο μον-αχός δηλ. αυτός που αισθάνεται άχος = λύπη κατά την διάρκεια του «μένειν»… Ακόμα, «μένος» σημαίνει δύναμη, ψυχική ορμή αλλά και μανία. Σχετ. και η έκφρ. πνέει μένεα δηλ. είναι πολύ εξοργισμένος. Οι νεκροί λεγόταν και «αμένηνα κάρηνα» (βλ. Οδύσ. κ 521) δηλ. κεφάλια χωρίς μένος (ουσιαστικά χωρίς ζωή) πρβλ. τη φρ. δεν έχεις ζωή μέσα σου; Σχετ. λ. αμενήνωσεν = ασθενή εποίησεν, αμενείς = ασθενείς, αμενηνόν = ασθενές, αμένησος = ο μη δυνάμενος (το α είναι στερητικό) βλ. λξκ. Ησυχίου.
** Η διαφορά του νεολογισμού από την λεξιπλασία είναι ότι: νεολογισμός είναι η δημιουργία νέων λέξεων από παλαιότερα στοιχεία της ίδιας γλώσσας, και λεξιπλασία το να πλάθει κανείς καινούργιες λέξεις.
*** Για το τί σημαίνει «λειτουργικός αναλφαβητισμός» θεωρώ ποιό πλήρη το ορισμό - ερμηνεία που δίδει η εφ. «Ριζοσπάστης» στο άρθρο παιδεία της 16 ∕ 1 ∕ 2000 που μας λέει ότι «ο λειτουργικός αναλφαβητισμός δηλώνει μεγάλη ή μικρή έλλειψη ικανότητας να χρησιμοποιεί το άτομο τις γνώσεις που του παρέχει η κοινωνική ζωή και να τις μεταχειρίζεται, να αξιολογεί δηλ. τις γνώσεις μέσω της γραπτής και προφορικής αποτύπωσης του λόγου και μέσω αυτού των πληροφοριών που κατέχει.»
knafpl@hotmail.com
- Προσθήκη νέου σχολίου
- 1189 εμφανίσεις