Από τον αγώνα στην αγωνία (η πορεία μιας λέξης)

>> Του Κ. Α. Ναυπλιώτη

Οι εξελίξεις των πολιτικών πραγμάτων στην Ευρώπη γενικότερα αλλά και στη χώρα μας ειδικότερα καθώς και η αγωνία για την πορεία της Αριστεράς στην πατρίδα μας, με οδήγησαν να αναζητήσω τις αιτίες όχι μόνο της πορείας τής Αριστεράς μέσω των αγώνων και της πολιτικής της πρακτικής, αλλά και του γλωσσικού «αγώνα» και της σχέσης του με την «αγωνία» όχι μόνο για την πορεία της αριστεράς αλλά και αυτήν της γλώσσας ως διαφοροποιού στοιχείου του ελληνίζειν από το βαρβαρίζειν.

Παλαιότερα είχαμε αναφερθεί σε άρθρο με τον τίτλο «Έρως λόγου» στη λέξη «αθλητής» και τη σχέση της με τη λέξη «άθλιος». Είχαμε δε επισημάνει πως η Ομηρική λέξη «άεθλος», έγινε άθλος με την έννοια του αγώνα, της άμιλλας (συναγωνισμού) για τη νίκη που ουσιαστικά σημαίνει την αγωνία ως ψυχική ταραχή – ανησυχία για την επίτευξη του σκοπού δηλ. της νίκης.

Το «άθλον» είναι το βραβείο που δίδεται στον αθλούμενο δηλ. τον αγωνιζόμενο, τον αθλητή (αγωνιστή). Είναι δε σημαντικό να πούμε, πως «άθλιος» είναι ο…διεκδικητής του βραβείου∙ ο οποίος στην πορεία μετά από κοπιαστική προσπάθεια, εμφανίζεται ταλαιπωρημένος και «εξαθλιωμένος». Δηλ. η σημασία του μετεξελίχθηκε…αρνητικά.

Κάτι ανάλογο συνέβη και με την «αγωνία», που αρχικά είχε και αυτή καλή σημασία.

Ξεκινώντας λοιπόν από το ρήμα «άγω» το οποίο, προκειμένου περί εμψύχων, έχει τη σημασία τού οδηγώ, προσάγω, συναθροίζω, διανύω, περνώ, ενώ επί αψύχων δηλώνεται με το ρήμα «φέρω». Στην Ιλιάδα λ.χ (Ψ. 512) διαβάζουμε: «άγειν γυναίκα και τρίποδα φέρειν» (βλ. και το σύνθ. μεταφέρω όπως και το σχετ. βαστάζω).

Ένα από τα παράγωγα τού «άγω» είναι και ο «αγών», που, είναι αποτέλεσμα της συνάθροισης ή της συνέλευσης θεών ή ανθρώπων και έχει άμεση σχέση με τη λ. «αγορά» (ρ. αγείρω = συγκεντρώνω, συναθροίζω), αλλά και με τις λατρευτικές εκδηλώσεις, όπου συγκεντρώνονται άνθρωποι για κοινή προσευχή. Είναι φανερό πως εδώ έχουμε και τους «θείους αγώνες» δηλ. τις θρησκευτικές συγκεντρώσεις. Ως τόποι των διαφόρων αγώνων αναφέρονται τα στάδια και αντίστοιχα τα θέατρα. Στα στάδια γίνονται αγώνες αθλητικοί – σωματικοί όπου και υπάρχει άμιλλα για διάκριση αλλά και ψυχική ένταση, συγκίνηση και άγχος. Με αυτά τα συναισθήματα  όμως έχει άμεση σχέση η «αγωνία», η οποία «πέρασε» μέσα από το «άγω» και τον «αγώνα» και αυτονομήθηκε σημασιολογικά καθώς άρχισε να σημαίνει κάθε είδους ψυχική ένταση.

Έτσι άρχισε να συμπεριλαμβάνεται στα πάθη της ψυχής, όπως μας φανερώνει η φράση του Αριστοτέλη: «εν τοις της ψυχής φόβοις ελπίσιν ταις αγωνίαις» (βλ. Περί πνεύματος 4.6 ) όπου φαίνεται πως η «αγωνία» σχετίζεται με τον φόβο και αντιπαρατίθεται προς την «ελπίδα».

Τέλος, δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως η λέξη «αγωνία» πέρασε σ’ όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, ως agony (αγγλ.), agonie (γαλλ.) agonie (γερμαν.)…

                                                                                                       knafpl@hotmail.com